„Stary Miłosz a Młoda Polska. Wykład krytyczny” to tytuł wykładu, który wygłosił 7 listopada dla studentów Tarnogórskiego Stowarzyszenia Uniwersytet Trzeciego Wieku prof. dr hab. Jerzy Paszek. O Miłoszu, jego życiu i twórczości opowiadał wybitny historyk literatury, emerytowany, choć wciąż związany z uczelnią, profesor Uniwersytetu Śląskiego. Rok 2011 decyzją Sejmu ogłoszono Rokiem Miłosza w związku z 100. rocznicą urodzin noblisty.
Profesor dr hab. Jerzy Paszek starał się przedstawić postać Miłosza w sposób prowokujący, pokazując różne wątpliwości i kontrowersje jakie pojawiły się wokół postaci tego nagrodzonego literacką Nagrodą Nobla pisarza i poety. Profesor starał się słuchaczom odsłonić problemy, o których dyskutowano co najmniej dwukrotnie. Po raz pierwszy bardzo gorące dyskusje rozgorzały po śmierci Miłosza, kiedy zdecydowano o pochowaniu jego ciała w krypcie zasłużonych klasztoru oo. Paulinów na Skałce w Krakowie. Odczytywano wtedy jego twórczość jako bardzo ateistyczną , a postawę jako sceptyczną wobec wiary.
To dopiero opinia Jana Pawła II przerwała ten spór i pozwoliła na złożenie ciała Miłosza w sarkofagu na Skałce. Warto zapewne przypomnieć, że w telegramie Jana Pawła II przesłanym na uroczystości żałobne, w którym Ojciec Święty wspominał swoją ostatnią korespondencję z poetę, przywołał, jakby opiniując dzieło poety, słowa Psalmu(27, 8)): „O Tobie mówi moje serce: Szukaj Jego oblicza! Szukam, o Panie, Twojego oblicza”. Napisał Papież w odpowiedzi na prośbę Miłosza o błogosławieństwo: „Pisze Pan, że przedmiotem Jego troski było nieodbieganie od katolickiej ortodoksji w Pańskiej twórczości. Jestem przekonany, że takie nastawienie Poety jest decydujące. W tym sensie cieszę się, że mogę potwierdzić Pańskie słowa o dążeniu do wspólnego nam celu”. Profesor Paszek w sposób prowokujący mówił o tak zwanym „diabelskim pakcie Miłosza”, czy „wybiegu Fausta”, żeby zaprezentować słuchaczom złożoność odczytywania poezji noblisty. Wykładowca, analizując wybrany wiersz Miłosza, pokazał słuchaczom jak odczytywać niełatwe wiersze tego poety . Postawił także prowokacyjne pytanie, czy Miłosz był wielkim poetą. I to właściwie stanowiło punkt wyjścia do odpowiedzi na postawione wykładowcy pytanie o to co zdecydowało, że to właśnie on otrzymał literacką Nagrodę Nobla.
Profesor Paszek zwrócił uwagę na wiele aspektów wynikających z wartości twórczości Miłosza, ale szczególnie mocno zaakcentował kwestie przypadku. Nie od dziś przecież wiadomo, że przyznanie tej prestiżowej nagrody zawsze wzbudza kontrowersje i często jest tylko pewnym zabiegiem.
Cóż więc jest tak cennego w twórczości Miłosza co pozwoli przeciętnemu odbiorcy docenić jego wielkość? I to jest pytanie bardzo prowokujące i kontrowersyjne, tak jak kontrowersyjną postacią był sam Czesław Miłosz. Czy powinniśmy bezwzględnie zaakceptować „wielkość poety, bo wielkim był swoją wielkością?”. Takie prowokacyjne pytanie nasuwa się po wykładzie znawcy literatury profesora Jerzego Paszka, który na wstępie swojej opowieści zaznaczył, że posłuży się poniekąd w swoim wykładzie konwencją gombrowiczowską.
Gdyby popatrzeć jeszcze inaczej na twórczość Miłosza to może warto przypomnieć argumenty przeciwników obchodów rocznicy urodzin noblisty, którzy przytaczali negatywne i wcale nie odosobnione oceny Polski i Polaków w twórczości autora „Zniewolonego umysłu”. Opinia nazywająca wyjeżdżających za granicę w poszukiwaniu pracy Polaków „szczuropolakami” może przecież budzić negatywne emocje. I czy można uznać, że poetę usprawiedliwiają te czy inne wypowiedzi?
Z perspektywy historii literatury Miłosz pozostanie zapewne autorem przypominanym , czy natomiast pozostanie we wdzięcznej pamięci czytelników czas pokaże. Zapewne noblista zdawał sobie sprawę z „ułomności” swojej natury i kontrowersyjnych wypowiedzi literackich i nie tylko , bowiem z jego słów upublicznionych w liście Jana Pawła II po śmierci czytamy: „(…), co napisał do mnie w swoim ostatnim liście: „Wiek zmienia perspektywę i kiedy byłem młody zwracanie się przez poetę o błogosławieństwo papieskie uchodziło za niestosowność. A to właśnie jest przedmiotem mojej troski, bo w ciągu ostatnich lat pisałem wiersze z myślą o nieodbieganiu od katolickiej ortodoksji i nie wiem, jak w rezultacie to wychodziło. Proszę więc o słowa potwierdzające moje dążenie do wspólnego nam celu. Oby spełniła się obietnica Chrystusowa w dzień Zmartwychwstania Pańskiego”.
Wykład profesora Jerzego Paszka pokazał biografię i twórczość polskiego noblisty jako zapewne kontrowersyjną w opiniach czytelników i ciekawą dla historyków literatury. Pozwolił słuchaczom poznać w dużym skrócie charakter twórczości Czesława Miłosza oraz jego wpływ na kulturę światową. Obchody 100. rocznicy urodzin Miłosza zostały wpisane także na listę wydarzeń UNESCO. Rok Miłosza świętowany był nie tylko w Polsce, ale i w innych krajach jak na przykład na Litwie, w USA, we Francji, w Chinach, Indiach, czy w Rosji. Możemy więc powiedzieć , że, jak zawsze, Tarnogórskie Stowarzyszenie – Uniwersytet Trzeciego Wieku włączyło się w program ważnych wydarzeń kulturalnych kraju i świata.