Czy prawo jest sprawiedliwe?
„Prawo – litera i duch” to temat wykładu, który 9 maja wygłosił dla studentów Uniwersytetu Trzeciego Wieku Tarnogórskiego Stowarzyszenia –UTW prof.dr hab.Zygmunt Tobor.
Profesor dr hab.Zbigniew Tobor, radzionkowianin, jest specjalistą teorii i filozofii prawa a także praktycznych problemów stosowania prawa.Przez wiele lat był dziekanem dziekanem Wydziału Prawa i Administracji UŚ, a obecnie kieruje Katedrą Teorii i Filozofii Prawa i Administracji. Jest autorem licznych publikacji naukowych.
Temat wykładu dla słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku- Tarnogórskiego Stowarzyszenia- UTW był podyktowany potrzebą poznawania zasad działania prawa i rozumienia tak zwanej praworządności, szczególnie dotyczącej funkcjonowania prawa cywilnego. Ale także był próbą wyjaśnienia, czym jest sprawiedliwość i jak ją interpretują przepisy kodeksu prawnego. Był także okazją do sprowokowania refleksji dotyczącej powszechnego odczuwania pojęcia prawa i sprawiedliwości- zrozumienia filozofii prawa.
Wobec wielu problemów życia we współczesnym swiecie ludzie oczekują jasno określonych zasad i autorytetu, który wprowadza ład i porządek- a tym wydaje się w powszechnym odczuciu prawo.Rodzi to pytanie, czy porządek prawny może bezwzględnie uporządkować życie społeczne?
Profesor w swoim wykładzie „Prawo- litera czy duch?” wskazywał na „dwie twarze prawa”; prawo to zewnętrzne przepisy , zaś sprawiedliwość bierze się z nas- z ludzkiego odczuwania. Przedstawił w historycznym zarysie koncepcje prawa i sprawiedliwości od mysliciela greckiego Arystotelesa, poprzez cenionego szczególnie niemieckiego filozofa Immanuela Kanta aż do współczesnego myśliciela, amerykańskiego filozofa politycznego, teoretyka sprawiedliwości, Johna Rawlsa.
I tu trzeba przypomnieć, to co zdaniem profesora jest bardzo ważne w odczuwaniu przez przeciętnego człowieka prawa jako sprawiedliwości.
Litera prawa jest często bardzo jasna, ale coś w odczuciu tej sprawiedliwości jakby nie pasuje; to problem litera czy duch prawa. Profesor podawał liczne przykłady tego odczucia niesprawiedliwości. Okazuje się, że prawo ma często bardzo jasne i proste rozwiązania, które jednak nie wydają się nam etyczne i sprawiedliwe.
Kluczowa rola, jak profesor podkreśla, przypada interpretatorowi przepisów, bowiem sam tekst wyraża tylko intencję ustawodawcy. Wobec wątpliwości co do interpretacji w Polsce jest rozbudowana droga odwoławcza, pozwalająca na weryfikację sądowych i urzędowych rozstrzygnięć. A wobec tego instancyjność to kontrola interpretacji.
Istotne jest, zdaniem profesora, że nasze rozumienie prawa jako sprawiedliwości jest z założenia niewłaściwe- trzeba bowiem pamiętać o literze i duchu prawa.I tu warto przypomnieć, że w tym dysonansie tkwi istota sporu czy trzymać się zawsze litery prawa, czy są inne wartości.
To oczywiście rodzi znowu konieczność uświadamiania sobie poczucia moralności i tego co jest moralne, etycznie dobre.
Wykład profesora Zygmunta Tobora o filozofii prawa wskazywał konieczność posiadania świadomości prawnej potwierdzonej ogólną znajomością prawa; zasady prawne – paremia prawnicza- głoszą przecież, że nieznajomość prawa nie jest usprawiedliwieniem i nikt nie może szukać usprawiedliwienia w nieznajomości prawa.
Stanisława Szymczyk
sekretarz Tarnogórskiego Stowarzyszenia – UTW